Informatie over StatMan

De StatMan^© is een hulpmiddel om te bepalen of de belasting door het werken in bepaalde houdingen wel of niet ergonomisch aanvaardbaar is. Zoals de naam al aangeeft, gaat het daarbij vooral om statische belasting: lichamelijke belasting door de stand van het lichaam of delen van het lichaam. Men spreekt van statische belasting als zo’n stand meer dan 4 seconden wordt ingenomen (Vink en Dul, 1994).

Statische belasting

Statische belasting is een vorm van fysieke belasting die vaak wordt onderschat. De aandacht is vaak gericht op de meer dynamische vormen van belasting, zoals bij tillen, duwen en trekken. Statische belasting komt echter bij veel werkzaamheden voor. Bijvoorbeeld bij het wassen of baden van een zorgvrager, maar ook bij activiteiten als het bereiden vaneen  maaltijd, technische onderhoudswerkzaamheden, schoonmaakwerk, schilderwerk en het sorteren van de was.

Uit onderzoeken blijkt dat werknemers soms wel een kwart van hun werktijd doorbrengen in een statisch belastende houding (Baty en Stubbs, 1986; Knibbe et al., 1994). Deze belasting vormt, naast de dynamische belasting, een belangrijke oorzaak van arbeidsgerelateerde klachten aan het bewegingsapparaat. Er zijn twee redenen waarom juiste statische belasting zo zwaar is.

• Ten eerste vormt het gewicht van eigen romp, armen en hoofd een belasting voor de rug en de nek-schoudergordel. Deze delen van het lichaam wegen ongeveer tweederde van het totale lichaamsgewicht, dat is algauw zo’n 40 kg. Net als bij het tillen wordt deze belasting groter naarmate men meer voorovergebogen staat. De zogenaamde ‘lastarm’, de toename van de belasting ten opzichte van de rug en de nek-schoudergordel wordt dan immers steeds groter.

• Ten tweede moeten spieren de houding zien vast te houden, door het gewicht van de romp, het hoofd en de armen te stabiliseren. Hier is veel spierkracht voor nodig. Net als met het gewicht, neemt de benodigde kracht toe, naarmate men verder voorovergebogen staat. Als die houding langer volgehouden moet worden, ontstaat spiervermoeidheid. Na 1 minuut kan er al een zeurderig, pijnlijk gevoel in de rug of in de nek ontstaan. Praktijkrichtlijnen Fysieke Belasting Zorg (2002) en de ISO TR Safe Patient Handling. 

Kunnen we iets aan statische belasting doen?

Als eerste moet worden vastgesteld bij welke activiteiten statische belasting optreedt en of daarbij ergonomische grenswaarden worden overschreden. De StatMan© kan daarbij een hulpmiddel zijn.

Wanneer men de zorgverlener op de StatMan in de stant te zetten waarin een bepaalde activiteit uitgevoerd wordt, kan men aflezen of de belasting ergonomisch aanvaardbaar is. Is er sprake van overbelasitng, dan dient er gekeken te worden naar mogelijke oplossingen.

Aanpassingen in de omgeving of de taak hebben dan de voorkeur. Dat kan betekenen dat er ergonomische aanpassingen van werktafels, bedden, douchewagens en dergelijke nodig zijn. Vaak gaat het er om dat medewerkers op een goede werkhoogte kunnen werken en dat ze de taak dicht bij de romp kunnen uitvoeren, zodat de lastarm kort blijft.

Het beschikken over de juiste ergonomische aanpassingen geeft geen garantie voor het gebruik ervan. Het lijkt voor de hand te liggen, maar vaak worden bijvoorbeeld bedden of instelbare bureaus niet in hoogte versteld, terwijl dat wel degelijk kan. Soms ligt dat aan het (verstel)systeem van het bed of het bureau. Het systeem sluit in dat geval niet aan bij de praktijk van de zorgverlener. In andere gevallen ligt de oorzaak bij zorgverlener zelf. Voorlichting over de risico’s van overbelasting en training in vaardigheden kan dan helpen. Tijdens een training kan aandacht besteed worden aan de mogelijkheden die de zorgverlener zelf heeft om in te grijpen op de situatie. Zo kan de zrgverlener de belasting in een aantal situaties aanzienlijk verminderen door bijvoorbeeld een knie op bed te plaatsen of door staande bij een te lage werktafel de benen iets te spreiden of een stasteun te pakken.

Beperkingen

Zoals gezegd is de StatMan bedoeld als hulpmiddel om per situatie de statische belasting in kaart te brengen. De StatMan heeft ook beperkingen, waarmee nadrukkelijk rekening gehouden dient te worden. Deze beperkingen zullen we hier kort bespreken.

Met de Statman kunnen alleen de symmetrische, staande bewegingen in het platte vlak bekeken worden. Er zijn echter meer houdingen die te belastend zijn om lang vol te houden. Daarbij valt te denken aan alle draaiingen om een as: rotaties in de nek en in de romp. In de praktijk komen dit soort houdingen vaak voor. Daarnaast kan het heffen van de schoudergordel en het buigen van het hoofd ten opzichte van de romp niet zichtbaar gemaakt worden, terwijl deze situaties wel belastend kunnen zijn. De uitslag van de StatMan is bij dergelijke situaties een onderschatting van de werkelijke risico’s*.

De StatMan geeft met name inzicht in de belasting van de armen, rug en de nek-schoudergordel. De belasting van de gewrichten onder de heup worden buiten beschouwing gelaten. Reden hiervoor is dat de klachten in de eerder genoemde gebieden het meest voorkomen in belastende arbeidssituaties**. Vooral bij zorgverleners in de gezondheidszorg komen deze klachten veel voor. Daar komt bij dat de meest actuele richtlijnen voorhanden zijn voor de belasting in deze gebieden. Voor het hele lichaam geldt dat naarmate een gewricht of lichaamsdeel verder van de neutrale stand verwijderd is (bijvoorbeeld door buiging, draaiing of strekking), de statische belasting sneller een onaanvaardbare grens bereikt. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld de knie en de heupgewrichten.

Ten slotte is de StatMan alleen toepasbaar bij gezonde volwassenen, in situaties waarin niets vastgehouden of getild wordt. Wordt er wel iets vastgehouden of getild, dan zal dat over het algemeen sneller een gevaarlijke situatie opleveren***. De StatMan onderschat in deze situatie de werkelijke risico’s. In dat geval is de Tilschijf^© een beter instrument. De StatMan kan dus alleen goed functioneren als onderdeel, als hulpmiddel, van een totale risico-inventarisatie.

Heeft u vragen over StatMan^©? Neem dan contact met ons op. 

Lees meer over de klinische achtergrond van StatMan

Lees meer over het gebruik van StatMan

*

• Handboek Ergonomie: K.J. Peereboom; P.A.M. van Scheijndel; P. Voskamp 2010

• Peereboom, KJ, A strategy for using the OWAS to determine the physical load of actions; The ergonomics of manual work, London 1993

• OWAS (Ovako Working Posture Analyzing System) Karhu et al (1981) – Ovako Working Posture Analysis System

• Miedema, M.C., M. Douwes, J. Dul, ‘Ergonomische aanbevelingen voor de volhoudtijd van statische staande houdingen’, Tijdschrift voor Ergonomie,18, 2, 1993, p. 7-11.

**

• Knibbe, J.J., N.E.Knibbe, Werkpakket Aanpak Fysieke Belasting, Sectorfondsen Zorg en Welzijn, V&V branche, Utrecht, 2002.

***

• Peereboom, KJ, A strategy for using the OWAS to determine the physical load of actions; The ergonomics of manual work, London 1993

• OWAS (Ovako Working Posture Analyzing System) Karhu et al (1981) – Ovako Working Posture Analysis System

• Miedema, M.C., M. Douwes